"Έπεα πτερόεντα"
Α)Σημείωμα του σκηνοθέτη και ηθοποιού Άρη Ρέτσου
Κατ’ αρχήν να πούμε ότι, ο χώρος της παράστασης... κλιματίζεται.....
Δύο λόγια τώρα για την παράσταση ή και δελτίο τύπου θα μπορούσε να είναι η πρόταση:
η Μετρική πέρα από το Χρόνο.
Από το ρόλο μου σαν μουσικού εκτελεστή κυρίως, θα πρέπει να πω όμως αμέσως, ότι στο ταξίδι μου σ’ αυτόν το χώρο του Αρχαίου Δράματος, ή για άλλους στην "έρευνα", και για τους περισσότερους τη "μοναχική πορεία" μου, οι λέξεις και οι έννοιες Μετρική, Ρυθμός και Λόγος εμπεριέχονται διαμιας σε μία και μόνη λέξη – και αυτή είναι
η Ακουστική στα αρχαία θέατρα.
O λόγος επομένως και η αιτία αυτής της παράστασης έχει να κάνει περισσότερο με τον Λόγο στη Μουσική αυτή καθ’ εαυτή, που σαν μουσική παράσταση βεβαίως έχει να κάνει και με το μέτρο, αλλά σαφέστερα βέβαια, και πέρα απ’ αυτό, με το στάδιο εκείνο που βρίσκεται μετά τον Λόγο ή και μετά το μέτρο, αν μπορεί να ειπωθεί έτσι.
Πιο απλά, με τον κυματισμό του ήχου μέσα στο χώρο ενός αρχαίου θεάτρου και τί αυτός φέρει. Η Μετρική πέρα από το ρυθμό, και οι φωνές των Ηρώων, διαγράφουν ρυθμικά σχήματα στον αέρα του θεάτρου, ζωντανεύοντας σχεδόν το κάθε σημείο του χώρου.
Οι προτάσεις των μονολόγων, τα σόλα, η μία μετά την άλλη διαχέονται σε διαφορετικά σημεία από την πρώτη μέχρι την τελευταία σειρά του θεάτρου με ποικιλία στην ταχύτητα, την οξύτητα, την πυκνότητα και άλλα.
Έτσι η Μετρική ξεφεύγει από το στενό επιστημονικό πλαίσιο του τί είναι βραχύ ή μακρό και δείχνει πραγματικά την αξία της και την προσφορά της, ενώ οι κύριες, δευτερεύουσες, ή παρενθετικές προτάσεις ξεφεύγουν της γραμματικής και του συντακτικού, ίπτανται στον αέρα και παίρνουν ΄΄σειρά΄΄ ανάλογα με τον τρόπο που θα ΄΄προσγειωθούν΄΄ στο κοίλο, στα διαζώματα, οδηγώντας το αίσθημα και φωτίζοντας το πνεύμα του θεατή.
Άλλες προτάσεις φεύγουν δεξιά, άλλες αριστερά, άλλες καμπυλώνουν, άλλες σφηνώνονται στο κέντρο, χωρίς οι εκάστοτε ομιλούντες, οι Ήρωες, να αγωνιούν, να σφίγγονται ή να υποφέρουν. Η ακουστική και τα κύματα, οι φωνές που εκπέμπονται από την Ορχήστρα και γεμίζουν το Χώρο με εκπληκτικές ποικιλίες, τόνους, ταχύτητες και χροιές δεν μπορούν παρά να αγγίξουν την καρδιά και το πνεύμα του θεατή. Η απόσταση μεταξύ του Ήρωα και του θεατή εκμηδενίζεται απολύτως απλά και φυσικά, τα αισθήματα διαγράφονται ολοκάθαρα, και το σημαντικότερο, πέρα από κάθε πρόθεση.
Θα μπορούσε κανείς να επεκταθεί υπερβολικά, για το στάδιο αυτό της Μετρικής, πέρα από το μέτρημα του Χρόνου, ή του Ρυθμού, και πως ένα κείμενο διαθλάται μέσα στον αέρα ενός θεάτρου που δονείται σαν Ηχείο, τους ήχους να περιβάλλουν τους θεατές πανταχόθεν και άλλα πολλά. Αλλά τότε, τί αξία θα είχε μία παράσταση;
Μιλώντας τέλος προσωπικά, θα πω ότι από πολύ νέος ήδη, πατώντας στον ανοιχτό χώρο του αρχαίου θεάτρου, διαισθάνθηκα ξεκάθαρα, ότι ο τρόπος του ομιλείν ή του ακούειν σε ένα τέτοιο χώρο, θα πρέπει να υποδεικνύει, να οδηγεί και να εμπεριέχει όλες τις άλλες λύσεις. Λύσεις εννοώντας τις απαντήσεις, σε αιώνων ερωτήματα και σε όλα τα ζητήματα όπως υπόκριση, όρχηση, χορός, διάλογος,μονόλογος, μουσική, τρόπος παιξίματος, αιώρησης, στάσης,κίνησης, ήθος, διάνοια, δομή, ενότητες, σύνθεσις, επεισόδια, κορυφώσεις, κάθαρση, έξοδος.
Α κ ο ύ ε ι ν Ο ρ ά σ θ α ι
Β)ΚΕΙΜΕΝΑ-ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Στην παράσταση και σε ελεύθερη επιλογή του εκτελεστή, ακούγονται αποσπάσματα είτε από τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου, είτε από την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, ενώ εμβόλιμα Χορικά από τον Σοφοκλή, δημιουργούν τις απαραίτητες τεχνικές ποικιλίες, χάριν της ροής.
Πιο απλά, ο μύθος των Ατρειδών είναι και πάλι το θέμα της παράστασης σαν συνέχεια του "Θρόνου των Ατρειδών", με διαφορετική εντελώς προσέγγιση τουλάχιστον κατά το ήθος απ’ αυτό της σχετικής παράστασης του θερινού-θερινού φεστιβάλ και άλλα πολλά.
Επικεντρώνεται μάλιστα, και μόνο, στην ακουστική δύναμη και σύνθεση των λόγων
Όλα τα κείμενα ακούγονται στη μετάφραση του Ι. Γρυπάρη.
ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ του Αισχύλου
Αγγελιοφόρος – Χορός
"Ιω παλάτια βασιλικά, τιμημένα θρονιά……"
- ο Αγγελιοφόρος ως προπομπός του Αγαμέμνονος προετοιμάζει την υποδοχή του βασιλιά μετά την πτώση της Τροίας
- ο Χορός, αν και επιφυλακτικός, δοξολογεί τον ερχομό του
Αγαμέμνων-Μονόλογος/Solo
"Πρώτον το Άργος, και τους θεούς τους εγχωρίους, δίκαιο να χαιρετήσω........"
- ο Αγαμέμνων με δυσκολία στη ρητορική προσπαθεί και ολοκληρώνει μέσες-άκρες τον λόγο του αποφαινόμενος κατά τα άλλα για τα του πολέμου, την πολιτική, την τάξη, την ηθική,τους ανθρώπους και τους θεούς.
- Χαρακτηριστικά Ήρωα: Σκληροτράχηλος, μεσήλικας, στρατηλάτης, έμπειρος, δύστροπος μα και κουρασμένος πια από τους πολέμους, δύσκαμπτος τόσο στο σώμα όσο και στη σκέψη, με φανερή δυσκολία να συντάσσει ρητορικές προτάσεις.
Κλυταιμνήστρα -Μονόλογος Πρώτος/Solo
"Ήφαιστος’ απ’ την Ίδα στέλνοντας τρανή λάμψη....."
- Η Βουλή των Γερόντων αμφισβητεί την κατά καιρούς οιστρηλατημένη Κλυταιμνήστρα. Καχύποπτα και επίμονα τη ρωτούν και την ξαναρωτούν, αν πράγματι ήρθε το φως και η είδηση ότι η Τροία έπεσε.
- Με ευκαιρία αυτήν τη σκηνή, ο Αισχύλος δίνει άλλο ένα αριστουργηματικό κομμάτι.
- Η Κλυταιμνήστρα για να πείσει τους Γέροντες του Χορού, τους δείχνει στο έδαφος, χορεύοντας έναν τελετουργικό ίσως χορό, το "Χορό της Φωτιάς", την πορεία της φωτιάς από την Τροία ώς τις Μυκήνες.
-Θα περιοριστούμε μόνο, λέγοντας ότι η σκηνή δείχνει μία βασίλισσα να χορεύει έναν τελετουργικό χορό, περνώντας από όλα τα σημεία, τους σταθμούς που έκανε η φωτιά, στους τόπους, τα βουνά, και τους κάμπους της Ελλάδας για να φτάσει ως τις Μυκήνες. - Ανεκτίμητο επίσης προκλασσικής εποχής, ύφους και ήθους κομμάτι.
Κλυταιμνήστρα - Μονόλογος Δεύτερος/Solo
"Υπάρχει η θάλασσα, και ποιος να τη σβήσει...."
- η Κλυταιμνήστρα υποδέχεται μετά από δέκα χρόνια τον στρατηλάτη, σαν σύζυγος στρατηλάτη και αρχηγός η ίδια, πλέον, κράτους.
Εξαιρετικής δομής, ισορροπίας, μουσικότητας μονόλογος, σπάνιου εθιμοτυπικού – τελετουργικού 7ου αιώνος που έχει σαν αντίβαρο έναν άλλο μονόλογο, εκείνον της μητέρας, που θυσιάστηκε η κόρη της χάριν της εκστρατείας.
Τεχνικά:
σε αντίθεση με σχετικά άλλα αποσπάσματα στο χώρο της Τραγωδίας καμμία συγκίνησις δεν διαταράσσει το τελετουργικό της υποδοχής. Το δε όποιο σχετικό συναίσθημα, υποκαθίσταται από ένα "ανοιχτό", ασύνηθες στη γυναικεία φύση, "ευρύστερνο" φρόνημα, ενός οίστρου, που συγκρατεί μιαν ιδιόμορφη "χαρά", που έχει μπροστά της τελικά αυτόν που χρόνια περίμενε.
Σχεδόν σοκάρει η ποιητική τάξη, η ακρίβεια και η ισορροπία στη δομή του μονολόγου.
-Χαρακτηριστικά Ηρωίδας: βασίλισσα, γυναίκα ώριμη, στο λόγο της διακρίνουμε ανδρικά χαρακτηριστικά, τα οποία δεν κρύβουν ωστόσο την γυναικεία φύση. Εσωστρεφής και ως αρχηγός κράτους αλλά και ως άνθρωπος μέχρι τα όρια του μυστικισμού, Πρότυπο ισχυρής γυναίκας και θρησκευτικού ηγέτη ταυτόχρονα, κατά το μητριαρχικό της εποχής, και σθένος προσωμοιάζον του ανδρείου
-Ακολουθεί Χορικό
Ακούγεται για λόγους ροής και κατ’ επιλογήν του εκτελεστή, ο κομμός της Αντιγόνης ή το 5ο Στάσιμο του ιδίου έργου στα αρχαία.
ΗΛΕΚΤΡΑ του Σοφοκλή
Ηλέκτρα – Μονόλογος / Solo
"Ντρέπομαι αλήθεια, ω γυναίκες, αν μ’ αυτούς τους πολλούς μου τους θρήνους....."
- Η Ηλέκτρα δέκα χρόνια μετά τη φυγή του Ορέστη και το φόνο του Αγαμέμνονα έχει μεταλλαχθεί σε μοιρολογήστρα,
- Ο Χορός – κοινός νους – προσπαθεί να την καταλάβει και να την επαναφέρει στην τάξη.
- Η Ηλέκτρα, ορκισμένη να εκδικηθεί το θάνατο του πατέρα της Αγαμέμνονα, περιμένει τον Ορέστη. Μη έχοντας άλλη διαφυγή, σαν έγκλειστη στο παλάτι, αποφασίζει να αντιμετωπίσει το Χορό για να κερδίσει απλά χρόνο. Δοκιμασμένη σ’ αυτά, με δεξιοτεχνία, μιμείται σχεδόν τη δυστυχία της. Σαν έμπειρη μοιρολογήστρα, με άνεση σχεδόν φαίνεται να κερδίζει το Χορό. Στο σημείο όμως αυτό, της άνεσης, και στο κέντρο ακριβώς του μονολόγου, έρχεται η έκπληξη. Χωρίς να το καταλάβει, παρασυρμένη από τη σιγουριά στην τεχνική της, αναφέρεται στη μάνα της Κλυταιμνήστρα, κατηγορώντας την. Ταυτίζεται με αυτήν, αισθάνεται αληθινά, συγκινείται, και χάνει το πλεονέκτημα της πειθούς κα.
Τεχνικά:
Υπόδειγμα άτακτου, συγχυσμένου, παραληρηματικού λόγου, ήχος, ήθος και λόγος μοιρολογήστρας, απίστευτης τεχνικής αρτιότητας, με απόλυτο τεχνικα έλεγχο δομής. Αν και το μονότονο είναι χαρακτηριστικό του μοιρολογιού, ο ποιητής σχεδόν σε κάθε πρόταση, αν και επιλέγει άλλο ρυθμό, το μοιρολογικό μονότονο τελικά κυριαρχεί.
Χαρακτηριστικά Ηρωίδας: Νέα κοπέλα με όψη ωστόσο μεγαλύτερης σε ηλικία Κόρη του σκοτωμένου βασιλιά Αγαμέμνονα, η οποία μετά από δέκα χρόνια θρήνων και οδυρμών, έχει αλλοτριωθεί και μεταλλαχθεί σε μοιρολογήστρα Κατά τόπους στο κείμενο, ακούγονται, που και που, προτάσεις από το στόμα της, που θυμίζουν την κόρη εκείνη, του Αγαμέμνονα Ορκισμένη να εκδικηθεί, σαν αλλόφρων πολεμιστής, γίνεται ο καταλύτης του μύθου. Απο τα μέτρα και τους ρυθμούς, αντιλαμβάνεται κανείς τα όρια της Ηλέκτρας, μεταξύ της απονεννοημένης δυστυχίας, μέχρι της τρελής παραφοράς, σε γρήγορες εναλλαγές. Ζώντας στα σκοτάδια, και έχοντας χάσει τα κοινά των ανθρώπων συναισθήματα, μέσα από το ρόλο της μοιρολογήστρας, χειρίζεται και διαλύει τους πάντες και τα πάντα .. μέχρι να έρθει ο Ορέστης.
-Ακολουθεί Χορικό
ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ του Αισχύλου
Φρουρός - Εναρκτήριος μονόλογος της Τραγωδίας.
"Τους θεούς παρακαλώ, να με γλιτώνουν τέλος.."
Φύλακας πιστός στις στέγες του παλατιού των Ατρειδών, δέκα χρόνια περιμένει το φως να έρθει από τα βουνά να φέρει την είδηση πως έπεσε επιτέλους η Τροία.
Μάταια. Το φως δεν φαίνεται.
Τεχνικά:
Όπως και στα προηγούμενα κομμάτια, το ξεδίπλωμα των προτάσεων, το άκουσμα, εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο, τα ψυχολογικά, τα σωματικά, την ψυχική και ηθική κόπωση, την δίχως ελπίδα γι αλλαγή ζωή, με έναν και μόνο τρόπο. Ο λόγος του Φύλακα, κυριολεκτικά, χάνεται στον αέρα, χωρίς επιστροφή. Ό,τι κι αν λέει, δεν ακουμπάει πουθενά, ενώ στο κέντρο του μονολόγου του, ακουστικά, οι προτάσεις του αντηχούν των λόγων του.
Υπογραμμίζεται πάλι, ότι κατά τη διάρκεια της παράστασης ενδεχομένως ν’ αλλάξει η σειρά, ή και να επιλεγεί πιθανώς και μια άλλη σκηνή από κάποιο άλλο έργο, που δεν έχει ως τώρα ανακοινωθεί.
Solo performance
Ο ηθοποιός και μουσικός εκτελεστής "τραγουδάει" όλους τους ρόλους και τα Χορικά. Στην προσπάθειά του, φωνητικά, να προσαρμόσει τους ρυθμούς του κειμένου με το χώρο, υποστηρίζεται τεχνικά(μικρόφωνο).
Τα σκηνικά περιορίζονται και προσαρμόζονται στο σχετικό ύφος και ζητούμενο μιας ανάλογης παράστασης.