Πώς «αποκαλύπτουμε» τον ηθοποιό που υπάρχει ήδη
Ο εμβληματικός γλύπτης Μιχαήλ Άγγελος πίστευε πως το άγαλμα προϋπάρχει στο μάρμαρο· ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να απομακρύνει ό,τι το περιβάλλει. Στην τάξη υποκριτικής, ο δάσκαλος δεν κατασκευάζει ηθοποιούς· αποκαλύπτει φωνές, σώματα και ψυχισμούς που ήδη υπάρχουν.
Αυτό είναι το νόημα του φαινομένου Michelangelo: μια σχέση που μέσα από αναγνώριση, επιβεβαίωση και ενδυνάμωση οδηγεί τον μαθητή στην ιδανική εκδοχή του εαυτού του. Σύμφωνα με τη μελέτη των Rusbult, Finkel & Kumashiro (2009), οι στενές σχέσεις μπορούν να διαμορφώσουν το «ιδανικό εγώ» του ατόμου, όπως ο γλύπτης αποκαλύπτει το άγαλμα μέσα από το μάρμαρο.
Τι είναι το φαινόμενο Michelangelo
Η ψυχολογική έρευνα το περιγράφει σε τρία στάδια:
- Αντιληπτική επιβεβαίωση – ο δάσκαλος αναγνωρίζει δυνατότητες που ο μαθητής δεν βλέπει ακόμη.
- Συμπεριφορική επιβεβαίωση – οργανώνει εμπειρίες μάθησης που ενισχύουν αυτές τις δυνατότητες.
- Αυτονομία – ο μαθητής σταδιακά εσωτερικεύει τη διαδικασία και προχωρά μόνος προς τον ιδανικό εαυτό του.
Πρόκειται για μια διαδικασία αμοιβαίας ενδυνάμωσης· ούτε χειραγώγηση ούτε μορφοποίηση κατά παραγγελία.
Ο δάσκαλος ως «γλύπτης» στη σχολική σκηνή
Στη δραματική σχολή, αυτό φαίνεται καθαρά:
- Παράδειγμα 1 – Αντιγόνη. Μια σπουδάστρια σφίγγει το σώμα της και μιλά με στόμφο. Ο δάσκαλος δεν της «παίζει» τη σκηνή, αλλά προτείνει απλές δράσεις: “Μίλα για να πείσεις, όχι για να νικήσεις”. Της ζητά να λυγίσει τα γόνατα και να εκπνεύσει πριν από κάθε φράση. Ξαφνικά, η σκηνή βρίσκει ρίζες.
- Παράδειγμα 2 – Μονόλογος σύγχρονου έργου. Ο σπουδαστής δείχνει τεχνική αλλά όχι αλήθεια. Ο δάσκαλος ζητά να χαράξει τα beats με ρήματα δράσης (Ζητώ – Κολακεύω – Απειλώ – Ικετεύω) και να βρει προσωπικές μνήμες για το καθένα. Το αποτέλεσμα: ο ρόλος αποκτά ζωή.
Σε κάθε περίπτωση, ο δάσκαλος δεν «προσθέτει» αλλά αποκαλύπτει.
Παιδαγωγικά εργαλεία
- Actioning: κάθε φράση υπηρετεί ένα ρήμα δράσης.
- Repetition / ακρόαση: καλλιέργεια αληθινής παρουσίας.
- Πρόβες αποτυχίας: σχεδιασμένα εμπόδια που χτίζουν ανθεκτικότητα.
- Ανατροφοδότηση SBI: συγκεκριμένο γεγονός – συμπεριφορά – επίδραση.
- Κλιμάκωση πρόκλησης: μικρά βήματα εντός της «ζώνης εγγύτερης ανάπτυξης» του Vygotsky.
Τι πρέπει να αποφύγει ο δάσκαλος
- Εγωκεντρισμό: η τάξη δεν είναι χώρος αυτοπροβολής.
- Δημόσια ταπείνωση: δεν είναι πειθαρχία· είναι καταστροφή της εμπιστοσύνης.
- Δογματισμό μεθόδου: κάθε σχολή έχει όρια, ο ηθοποιός χρειάζεται εύρος.
- Υπερ-σκηνοθεσία: όταν ο δάσκαλος «παίζει» για τον μαθητή, ακυρώνει τη δημιουργικότητα.
- Στερεοτυπικά καστ: «εσύ είσαι κωμικός» – έτσι παγιδεύεις το ταλέντο.
- Σύγχυση ρόλων: προσωπικές ή συναισθηματικές εξαρτήσεις καταστρέφουν την παιδαγωγική σχέση.
Η δημόσια ταπείνωση, ειδικά, έχει καταγραφεί στην έρευνα ως συμπεριφορά που τραυματίζει μόνιμα την αυτοεκτίμηση του μαθητή και ακυρώνει τον πυρήνα του φαινομένου Michelangelo: τη σχέση εμπιστοσύνης.
Συμπέρασμα
Ο καθηγητής που σκέφτεται σαν γλύπτης ξέρει πως η τέχνη δεν γεννιέται από το δικό του χέρι αλλά από το υλικό που έχει απέναντί του. Ο ρόλος του είναι να αποκαλύψει, να ενδυναμώσει και στο τέλος να εξαφανιστεί πίσω από το έργο.
Η ίδια αρχή ισχύει σε κάθε είδος εκπαίδευσης: ο καλός δάσκαλος, είτε στη σκηνή είτε στη σχολική αίθουσα, δεν «πλάθει» μαθητές κατ’ εικόνα του· βοηθά τον καθένα να ανακαλύψει την πιο δημιουργική, ιδανική εκδοχή του εαυτού του.
Πηγές για επισύναψη ή περαιτέρω ανάγνωση
- Αναλυτικά άρθρα σε ειδικά περιοδικά για την εκπαιδευτική σχέση και την αυτοεκπλήρωση.
- Rusbult, C.E., Finkel, E.J., Kumashiro, M. (2009). “The Michelangelo Phenomenon”. Current Directions in Psychological Science.journals.sagepub+2
- Kumashiro, M., Rusbult, C.E., Wolf, S., & Estrada, M.J. (2006). “The Michelangelo phenomenon: Partner affirmation and self movement toward one’s ideal.” Σε K. Vohs & E. Finkel (Eds.), Intrapsersonal processes and interpersonal relationships: How they relate.